Web

تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۲/۰۶

اکثریت قطعات بافت بی گره یا گلیم ، نمودار بخش بزرگی از وسایلی است که در شست و شوی فرش  مورد استفاده قرار میگیرد .از جملع ،از کیسه ها ،پوشش ها ،روکش ها،و گونه های مختلف بندها است و می توان نام برد.تمام این قطعات ابزاری با کاربردهایی دقیق بوده و نشانۀ تجربیاتی هستند که طی قرنها بافندگی کسب شده است .آنها نشان دهندۀ هنر این صنعت هستند.

مواد اولیه ای که برای بافت و رنگرزی در اختیار قالیشویی در تهران است شامل پشم که از چهار پایان بدست می آمد،ریشه ها،میوه هال ، و گیاهان می شد . . . که بیشتر آنها در طی مسیرشان ،از جانب طبیعت در اختیارقالی بافان قرار می گرفت و برخی دیگر را در شهرها می خریدند ، و به این ترتیب این صنعت به بهترین وجه از این مواد استفاده می کردند و موجد نتایجی می شدند که بالاترین حظ بصری را به آن می داد. چون که بافندگی یکی از مسئولیت های قالی بافان است ،بنابراین این لذت بصری را باید مدیون و مرهون هنر این صنعت باشیم .

الف- کیسه مانندها

کیسه مانند ها اکثریت قاطعی را در میان اقلام تولیدی در این صنعت در طی ۱۰۰ سال گذشته دردستگاهای افقی بافته شده ند. این کیسه ها از پشم یا پـشم  و پنبه در اندازه ها و شکلهای گوناگون تولید می شوند . از این رو که به جز مواردی مخصوص استفاده از آوند های سخت و غیر قابل انعطاف که از سرامیک ،چوب،چرم و ف،ساخته شده اند ،کمتر عملی است ، به همین جهت بیشتر متعلقات در این کیسه ها انبار و یا حمل و نقل می شوند.و در قالیشویی یوسف آباد برای شست و شوی این نوع از کیسه ها شرایط ویژه ای قرار داده شده است

خرجین / خورجین / هورژین

در میان تعدادی بی شمار دستبافت ها، به نظر می آید که اکثریت غالب با انواع خرجین ها است ، که ابعادشان از اندازه های بسیار بزرگ» تا بسیار کوچک » نوسان دارد و می تواند دارای عرضی به میزان ۱۲۵ سانتیمتر و طول کلی معادل ۱۷۰ سانتیمتر باشد .این نوع از بافت ها ، همگی دارای خصوصیات مشترکی هستند که مهمترینشان ، بزرزگی ابعاد آنهاست . در اطراف بخش تحتانی این خرجین ها  و مختصری از قسمت فوقانی رویۀ جلوئی و پشتی می توان حاشیۀ مستقیمی از بافت گره دار پیدا کرد ، قالیشویی خوب در تهران که به کیسه ها در نقاطی که تحت فشار و فرسایش بیشتری هستند ، مقاومت اضافی و در عین حال زیبایی به خصوصی می بخشد .

یکی دیگر از خصوصیات خورجین ها وجود شیرازه هایی از موی سیاه و زیر بز است .معمولا تنها یک ردیف زنجیره» برای دو ردیف شکاف » که بر روی یکدیگر می افتند ،وجود دارد .(منظور شکاف ها فوقانی است که در دو طرف دهنۀ خورجین قرار دارند و بوسیلۀ زنجیره بسته می شوند). به لحاظ حجم و وزن قابل ملاحظه ای که خورجین ها می توانند در خود بگنجانند ،احتمالاً ترکیبی از دو روش بافت گره دار و بافت بی گره بهترین راه حل مشکل مقاومت و استحکام خرجین در مقابل وزن اشیاء حمل شده است .

در مقایسه با خرجین های بزرگ ، خرجین های تهیه شده در مناطق فارس و بختیاری ، با اینکه اندازه هایی چشم گیر دارند ، مع الوصف کوچک تر به نظر می آیند .قسمت های تحتانی اینان یا از بافت گره دار بطور مستقیم پوشیده شده است ، و یا آنطور که در خرجین های بزرگتر مشاهده می شود ،گوشه های تحتانی شان در وسط شکلی کنگره وار پیدا می کند . شیرازه های اینها نیز اغلب از موی سیاه بز است . تفاوتی که این خرجین ها با خرجین های بافت دارند ، استفاده از یک ردیف مضاعف زنجیره» بجای یک ردیف منفرد است ، که هر یک از ردیف ها برای بستن یکی از دو کیسه خرجین بکار می رود . خرجین های  تولید شده در اطراف ورامین نیز با ابعاد بزرگ بافته می شود ، گرچه بندرت به ابعاد خورجین می رسند ، نظیر خرجین های تهیه شده در لرستان . خرجین های ورامین نیز دارای حاشیۀ مستقیمی از بافت گره دار در قسمت تحتانی و تنها یک ردیف از زنجیره »در بالا هستند .از نظر تزئینات ، پشت خرجین با آن دسته که در مناطق لر نشین جنوب غربی ایران بافته می شود متفاوتند .

خُرجین آردی (هور)

این دسته شباهت زیادی با سایر خرجین های ذکر شده دارند، اما تفاوت عمده ای که اینان را از سایر دستبافته ها مشخص می کند، انبر حمل و نقل موادی است که در آنها صورت می گیرند . متداول ترین این مواد ،آرد و ( سایر غلات) است که مؤلفین در چندین مورد مشاهده کرده اند . یک تفاوت قابل ملاحظه بی این خرجین های آردی» و خرجین های عادی ،عدم وجود شکاف» و زنجیره» در قسمت فوقانی هر دو رویۀ خرجین است . به لحاظ پودری» بودن و یک پارچه نبودن موادی که در آنها نگهداری می شود ، دهانه هایشان را بطور دائمی با نخهایی ضخیم می دوزند و آرد ،غلات ، و غیره . . . را با دست و یا طاسچه و یا از میان ریزش گاه » هایی که بافنده در کنار خرجین به همین منظور گذاشته است بیرون می آورند .

حاشیۀ بافت گره دار در قسمت تحتانی رویۀ پیشین و پشتی ، تنها در یک گوشه تقویت شده است . هنگام چیدن خرجین ها به قصد انبار کردن ،آنان را به پهلوئی که بافت که با بافت گره دار تقویت شده است ، می خوابانند به نحوی که ریزش گاه شان » به طرف بالا قرار بگیرد. در برخی نمونه ها ، شکاف» های دو طرف با پارچه آستر داده می شوند . در میان این خرجین های آردی » هیچ نمونه ای که در آن شیرازه ، متداول موی سیاه بز بکار رفته باشد، مشاهده نشده است ، چرا که به جای استفاده از شیرازه دهانه را با دوختن به هم می آورند. رویۀ پشتی این خرجین ها اغلب از پشم سفید و رنگ نشده بافته می شود و تزئین نشده باقی می مانند. خرجین های آردی » که ذکرشان رفته است ، در ایران ظاهراً مختص به قبایل لر و بختیاری است.

رختخواب پیچ

نوعی کیسه هستند که با ابعادی مناسب برای حمل و نقل و نگهداری شمد،پتو،ملحفه ،  بالش و غیره که هم از جانب قبایل کوچ کننده و گروه های ساکن و روستایی ایرانی مورد استفاده قرار می گیرند.در مناطق بخصوصی ،نظیر آذز بایجان و فارس ، تهیۀ این کیسه ها که به رختخواب پیچ »مفرش»، ویاگاله»نیز مرسوم اند،بیشتر دیده می شود.سایر نواحی ،از جمله مناطق لر و بختیاری نشین ظاهراً اشتغال کمتری به تهیۀ این نوع کیسه دارند ، احتمالاً به این دلیل که از خرجین های بزرگتری به این منظور استفاده می کنند . این کیسه های گهواره مانند از دو رویۀ جنبی،و یک رویۀ تحتانی که در میانشان قرار دارد و همگی بر روی یک دستگاه بافته شده اند و دو رویۀ انتهایی چسبیده به آنکه جداگانه بافته شده اند تشکیل می شود. در بعضی نقاط از جمله آذربایجان ، این قطعات بوسیلۀ شیرازه هایی که از نخهای پشمی درست می شوند، به هم متصل می شوند.از طرف دیگر ، در فارس همین عمل را اغلب با استفاده از تسمه های چرمی که در سراسر لبه های کیسه دوخته می شود انجام می دهند.از نظر دسته های بزرگ چرمی که بر رویۀ های انتهایی دوخته می شود، و نیز شکل بخصوص خود این رویه های انتهایی ، کیسه های رختخواب پیچ لری و بختیاری شباهت فراوانی با کیسه هایی که در مناطق قشقائی نشین فارس تهیه می شود، دارند.خصوصیت مشترک دیگرشان استفاده از تسمه های پرمی برای بستن دهانه های کیسه هاست.

در ایران گهگاه نیز می توان به رختخواب پیچ های بافتۀ فرشی برخورد کرد. اما اغلب آنها از دستۀ بافته های بی گره اند(بخصوص روش سماق بافی ) و به این ترتیب به سبکی وزن خود کیسه  که حامل متعلقاتی سنگین وزن است ، کمک می کند .

منبع : قالیشویی یوسف آباد